آرتروز زانو يکي از شايع ترين بيماري هاي تخريبي مفصل هاست که به دلایل مختلفی ایجاد می شود. برخلاف تصور عموم که گمان می کنند بیماری آرتروز زانو، اغلب در افراد مسن رخ میدهد اما این روزها نیز بسیاری از جوانان با انواع بیماری آرتروز دست و پنجه نرم می کنند. به همین جهت بسیاری از پزشکان بر پیشگیری از آرتروز در افراد تاکید دارند. در این قسمت به برررسی راه های پیشگیری از آرتروز زانو می پردازیم با سل تک بیوژن همراه باشید.
آرتروز چیست و چه علائمی دارد؟
مفصل زانو یکی از مهم‌ترین و بزرگ‌ترین مفاصل بدن است. این مفصل از بخش‌های مختلف تشکیل شده که شامل غضروف، استخوان، مایع مفصلی (مایع سینوویال)، لیگامان و تاندون است. غضروف به عنوان یکی از اجزای اصلی مفصل سر استخوان‌ها را می‌پوشاند. لایه غضروفی حرکت استخوان‌های موجود در محدوده مفصلی را تسهیل میکند. همچنین این لایه نقش ضربه گیر را ایفا کرده و از فشار وارد بر مفصل زانو می‌کاهد.
گاهی اوقات عملکرد لایه غضروفی تحت تأثیر فرسایش و تخریب دچار اختلال می‌شود. فرایند تخریب و فرسودگی این لایه در اصطلاح علمی آرتروز مفصل زانو نام دارد. علائم آرتروز در ابتدا خفیف است. اما ازآنجاکه نوعی عارضه مفصلی مزمن و پیش‌رونده به شمار می‌رود، علائم آن به تدریج شدت پیدا می‌کنند. آرتروز زانو علائمی چون درد، ورم، خشکی، سفتی، احساس داغی، قرمزی و صدا دادن را شامل می‌شود. پیگیری و درمان این عارضه از اهمیت بسیاری برخوردار است. زیرا می‌تواند مشکلات جدی برای فرد در پی داشته باشد. مشکلات جدی‌تر شامل کاهش دامنه حرکتی زانو، ایجاد خارهای استخوانی، ناتوانی در راه رفتن، ضعف عضلات و تغییر شکل مفصل است.
بیشترین افراد در مرض آرتروز زانو
افراد زیر باید دستورالعمل های ضروری برای پیشگیری از آرتروز را حتی بیشتر از سایر افراد رعایت کنند تا از بروز این بیماری در امان باشند:
افراد مسن و سالخورده
فشار معمول روی زانوها حدود 1.5 برابر وزن افراد است. این درحالی‌است که با بالا رفتن سن افراد، غضروف‌ها که نقش حمایتی از مفصل زانو را ایفا می‌کنند در هر قدمی که برمی‌دارید مقدار زیادی فشار را جذب‌کرده و رفته‌رفته تحلیل می‌روند. این فشار به همراه تغییرات ناشی از کهولت سن مضاعف می‌شود.
افراد دارای اضافه وزن
افرادی که چاق بوده و دارای اضافه وزن هستند بیشتر از سایرین درمعرض ابتلا به آرتروز زانو هستند؛ زیرا همانطور که پیشتر اشاره کردیم، هر کیلوگرم وزن بدن معادل 4 کیلوگرم فشار وارده بر زانو بوده که این وزن را علاوه بر زانوها، لگن و مفاصل پا تحمل‌کرده و رفته‌رفته این فشار باعث تخریب و تضعیف غضروف‌های بدن می‌شود.
افراد مبتلا به عفونت
میکروب هایی که از طریق جریان خون وارد مفاصل زانو می شوند، زانو را دچار آرتریت کرده و ممکن است در حین جراحی یا جراحت بدن، این مفاصل عفونی شوند. ارتریت عفونی حاد شایع ترین نوع آرتریت است که توسط باکتری های استافیلوکوک و یا استرپتوکوک ایجاد می شوند.
افراد سیگاری
افراد سیگاری در مقایسه با سایرین بیشتر در معرض خطر ابتلا به روماتیسم مفصلی قرار دارند. همچنین سیگار کشیدن و استعمال دخانیات ممکن است موجب کاهش تحرکات‌فیزیکی افراد شده و این عامل نیز شروعی بر ساییدگی مفاصل و تخریب‌مفصل زانو می‌شود.
افراد شاغل که کارهای سخت و طاقت فرسا دارند
مشاغلی که در آن فرد به اجبار باید زانوی خود را برای مدت زیادی خم نگهدارد یا زانو بزند، احتمال بیشتری وجود دارد که فرد بیشتر دچار آرتروز شود.
افرادی که به صورت ژنتیکی مستعد ابتلا به آرتروز هستند
مساله ژنتیک صرفا مربوط به ارث و مبتلا بودن پدر و مادر به آرتروز نیست؛ البته وجود فرد مبتلا به آرتروز در خانواده ممکن‌است تاثیر داشته‌باشد، اما ژنتیک در اینجا به‌مفهوم داشتن ژن نهفته آرتروز در بدن فرد است که وی را بیشتر از دیگران مستعد این بیماری میکند. البته وجود استرس، ضربه‌های‌روحی و یا تماس با موادشیمیایی و… نیز می‌تواند ژن نهفته بیماری‌هارا ظاهر کند.
راه های پیشگیری از آرتروز زانو
عوامل مختلفی در بروز آرتروز زانو نقش دارد که از جمله آنها می‌توان به افزایش سن، افزایش وزن، بیماری، فعالیت‌های سنگین و مداوم، حرکات نامناسب، ضربه و شکستگی، عفونت و ژنتیک اشاره کرد. اگرچه کنترل و مدیریت بسیاری از این موارد (مثل افزایش سن یا بیماری) از دست ما خارج است. اما با رعایت بعضی نکات می‌توان نسبت به این عارضه پیشگیری کرد. همچنین رعایت نکات پیشگیرانه در افراد مبتلا به کاهش شدت علائم و سرعت پیشروی آن کمک میکند. راه های پیشگیری از آرتروز زانو عبارتند از:
کم کردن وزن بدن
ارتباط نزدیکی میان چاقی و آرتروز زانو وجود دارد؛ کاهش هر یک کیلوگرم از وزن بدن می تواند تا 4کیلوگرم از فشار باری که بر مفصل زانو وارد می شود کم کند. پس اگر تنها 10کیلوگرم از وزن بدن را کم کنید می توانید 40 کیلوگرم از فشاری که زانو باید هنگام برداشتن هر قدم تحمل کند کاسته می شود و فشار کمتر به معنی فرسودگی و پارگی کمتر در زانوها است و کاهش فرسودگی و پارگی خطر ابتلا به آرتروز را کمتر می کند.
طبق تحقیقات به عمل آمده حدود 97 درصد کسانی به آرتروز زانو مبتلا هستند؛ اضافه وزن دارند. همچنین ثابت شده است با کم کردن تنها 10درصد از وزن بدن، علائم آرتروز تا 50درصد کاهش می یابد.
ورزش کردن و تقویت عضلات
آرتروز بیماری است كه در اثر از بین رفتن غضروف های مفصل زانو ایجاد می شود و درد آن اختلالات شدیدی را برای بیمار بوجود می آورد. ورزش کردن یکی از راه های پیشگیری از ابتلا به آرتروز زانو است که با تاثیری که در تقویت عضلات پا دارد از بروز این عارضه پیشگیری می کند.
عضلات در اطراف مفصل نقش حمایتی روی غضروف ها دارد. البته عضلات حمایتی تنها به عضلات اطراف مفصل زانو محدود نمی شوند؛ بلکه عضلات مفصل لگن نیز در حمایت از غضروف ها و مفصل لگن نقش کلیدی ایفا می کنند به همین منظور برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز زانو باید به ورزش هایی بپردازید که تاثیر خوبی در تقویت عضلات زانو و لگن دارند.
حرکات کششی و شنا از جمله موثرترین حرکات بدنی در پیشگیری از آرتروز زانو هستند؛ البته ورزش غیراصولی و طولانی مدت نیز به جای اینکه تاثیر بسیار خوبی در تقویت عضلات و پیشگیری از ابتلا به آرتروز داشته باشد به یک عامل موثر برای زانوها و مفاصل تبدیل شده است.
درمان آسیب‌دیدگی‌های مفصلی
در بسیاری از موارد آرتروز زانو از وجود یک ضایعه یا انحراف در مفصل نشئت می‌گیرد؛ به‌عنوان‌مثال افراد مبتلا به پاهای پرانتزی، پاهای ضربدری و خارهای استخوانی بیشتر در معرض ابتلا به آرتروز زانو قرار دارند. دلیل این موضوع اعمال فشار بیشتر به زانو به ساختار متناسب آن است. آسیب‌دیدگی زانو در دوران جوانی افزایش 3 برابری خطر ابتلا به این عارضه را در پی دارد. میران افزایش احتمال ابتلا برای آسیب‌دیدگی‌های دوران بزرگسالی تا 5 برابر افزایش می‌یابد. در صورت مراجعه هر یک از این موارد باید سریعاً به متخصص ارتوپد مراجعه شود. درمان این مشکلات بر حسب نوع عارضه با روش‌های جراحی یا غیر جراحی انجام می‌شود.
داشتن رژیم غذایی و الگوی تغذیه ای مناسب
امروزه به خاطر تغذیه های نامناسبی که بسیاری از ما انجام می دهیم و رژیم های غذایی نامناسبی که می گیریم امکان مبتلا شدن به بیماری های مختلف بسیار شده است. برای اینکه از ابتلا به آرتروز پیشگیری کنید می توانید از غذاهایی همچون:
- شیرکم چرب و دیگر مواد غذایی حاوی کلسیم
- مواد حاوی امگا 3
- موادغذایی حاوی ویتامین دی
- مصرف سبزیجات و ویتامین ها
امتناع از کم تحرکی
يکي از اصلي ترين دلایل شيوع آرتروز زانو در جامعه ما بی تحرکی و نشستن های طولانی مدت است. کم تحرکی سبب می‌شود غضروف ها به مرور زمان با کوچک‌ترین ضربه و افزایش سن شکننده شود و این مساله شروعی برای آسیب به زانو و آرتروز خواهد بود.
اصلاح شیوه صحیح بلند کردن اجسام سنگین
مفصل در استخوان زانو نقش لولای در را ایفا می کند؛ به این صورت که با قرار گرفتن در میان هر دو استخوان، ساختار ویژه ای را به آن می دهد تا به راحتی بتواند خم و راست شود. اما همین خم و راست شدن در دراز مدت ممکن است باعث تخریب شدن مفصل شده و تمام فعالیت های زانو را با اختلال مواجه می کند.
تخریب شدن و ساییدگی مفصل زانو یک روند طبیعی است که ممکن است برای هر مفصلی اتفاق بیفتد اما زمان آن بستگی به خود فرد دارد. یکی از کارهایی که تاثیر بسیار مخربی بر مفصل زانو و تخریب زود از هنگام زانو دارد؛ بلند کردن اجسام سنگین است.
در هنگام بلند کردن اجسام سنگین، علاوه بر اینکه فشار زیادی بر کمر و ستون فقرات وارد می شود به همان اندازه نیز فشار زیادی بر روی زانو و اجزای آن وارده است.
متاسفانه افرادی که به مشاغل سنگین مشغول هستند عموما دچار آرتروز زانو زودرس می شوند. البته این بدین معنا نیست که به هیچ عنوان جسم سنگین بلند نکنید؛ بلکه این اجسام را به درستی بلند کنید. بلند کردن نادرست اجسام همچون وارد شدن یک ضربه شدید به زانو است که با تکرار این حرکات، مفصل زانو در معرض تخریب قرار می گیرد و به تدریج غضروف زانو آسیب می بیند.
در هنگام بلند کردن اجسام سنگین به این نکات توجه نماید:
- هميشه قبل از بلند كردن اجسام ، وزن شی و فاصله جابجايي را در نظر بگيريد.
- اگر بار خيلي سنگين است ، از ديگران كمك بگيريد.
- هرگز براي بلند كردن اشياء ،كمر خود را خم نكنيد زيرا فشار وارده به كمر چندين برابر مي شود.
- تا جاي ممكن نزديك بار بايستيد ،سپس زانوها را خم كرده و يك زانو را روي زمين قرار دهيد.
امتناع از پوشیدن کفش پاشنه بلند
بسیاری از خانم ها طرفدار پرو پا قرص کفش پاشنه بلند هستند؛ غافل از اینکه اینگونه کفش ها آسیب جدی به بدن وارد می کند. اگر دقت کرده باشید در هنگام پوشیدن کفش های پاشنه بلند، بعد از گذشت چند ساعت درد شدید را در ناحیه کف و ساق پا ملاحظه می کنید که این وضعیت نشان دهنده یک مشکل جدی است و با گذشت زمان ممکن عواقب جبران ناپذیری را برجای بگذارد.
ابتلا به آرتروز یکی از عوارض پوشیدن مداوم کفش های پاشنه بلند است. زیرا در هنگام پوشیدن کفش پاشنه بلند نیروی های زیادی بر مفصل داخلی زانو وارد می شود. اگر عادت به پوشیدن کفش های پاشنه دار دارید پیشنهاد می شود در تمام طول روز و هر روز نپوشید و از این کفش ها تنها در زمان های به خصوص استفاده کنید.
جلوگیری از آرتروز زانو با اصلاح شیوه نشستن
شیوه نادرست نشستن علاوه بر اینکه برای کمر و ستون فقرات بسیار مضر است به همان اندازه برای زانو نیز می تواند مخرب باشد؛ زیرا در نشستن های نادرست فشار زیادی به مفصل زانو وارد می شود.
یکی از روش های نشستن که در میان ایرانیان نیز بسیار مرسوم است نشستن برروی زانو است زیرا در این حالت زانو ها به شدت در حالت خمیده قرار دارند از این رو فشار زیادی به ناحیه بالایی مفصل زانو وارد می شود.
همچنین نشستن های طولانی مدت بروی زمین و یا حتی بروی صندلی یا مبل برای زانو بسیار مضر است و توصیه می شود بعد از هر نیم ساعت نشستن به مدت پنج دقیقه راه بروید.
با توجه به نیاز غلظت بسیار بالای پلاکت در PRP مورد نیاز برای درمان مشکلات ارتوپدیک و همچنین کاهش میزان بهای تمام شده کیت Alpha-Ertho-PRP به منظور به حداکثر رساندن اثربخشی درمان توسعه یافت.
پیشگیری از آسیب های ورزشی
مفصل زانو به دلیل پیچیده بودن مستعد آسیب دیدگی قرار دارد؛ این عارضه همچنین در افرادی که به ورزش های پربرخوردی همچون فوتبال و بسکتبال مشغولند بیشتر است. ورزشکاران باید توجه داشته باشند در صورتی که دچار آسیب دیدگی زانو شده اند باید در اسرع وقت به یک متخصص مراجعه نماید تا از ابتلا به عارضه دردناکی همچون آرتروز پیشگیری کنند.
