سلول درمانی چیست؟

انواع سلول های بنیادی

سلول‌های بنیادی جنینی (ESCs)

سلول‌های بنیادی جنینی در توده سلولی بلاستوسیست قبل ازلانه گزینی یافت می شوند. از جنینی که در روز 3 تا 5 رویانی است. این سلول­ها سلول‌های پر توان (Pluripotent Stem Cells) هستند یعنی میتوانند به همه انواع سلول‌های بدن تبدیل شوند. از آن‌جایی که این سلول‌ها از جنین انسان به دست می‌آید، استفاده از آن با محدودیت‌های اخلاقی رو به روست و عملا در سلول درمانی از این سلول‌ها استفاده نمی‌شود. معمولا تحقیقات روی این گروه از سلول‌های بنیادی مربوط به جنینی‌هایی است که در شرایط ازمایشگاهی لقاح داده شده ( ترکیب اسپرم و تخمک در شرایط آزمایشگاهی انجام می‌شود) اما در رحم کاشته نمی‌شود.

سلول­ های بنیادی بالغ

سلول‌های بنیادی بالغ که سلول‌های بنیادی بافتی یا سوماتیکی نیز نامیده می‌شوند، از زمان رشد جنین در سراسر بدن وجود دارند. سلول های بنیادی بالغ نسبت به سلول های بنیادی جنینی تخصصی تر شده اند. آنها در این حالت باقی می مانند تا زمانی که بدن برای یک هدف خاص به آنها نیاز داشته باشد استفاده شودند. مثلاً به عنوان سلول­های پوستی یا ماهیچه­ای. این سلول‌ها با تعداد محدود در اکثر بافت های بدن وجود دارند.  سلول‌های بنیادی بالغ (  Adult Stem Cells)، سلول‌های نادر و تمایز نیافته‌ای هستند که بین سلول‌های تمایز یافته یا تخصصی در اندام‌های توسعه یافته توزیع شده‌اند.

سلول های بنیادی بالغ به چند دسته تقسیم می­شوند:

سلول‌های بنیادی خونساز (HSCs)، سلول‌های بنیادی پوست (SSCs)، سلول‌های بنیادی عصبی (NSCs) و سلول‌های بنیادی مزانشیمی (MSCs) .

سلول‌های بنیادی خونساز بیشتر در مغز استخوان (BM) یافت می شوند و همه سلول‍‌های خونی بالغ را تشکیل می‌دهند: گلبول‌های قرمز، گلبول‌های سفید و پلاکت‌ها.

سلول‌های بنیادی پوست مانند سلول‌های بنیادی اپیدرمی و سلول‌های بنیادی فولیکول مو، یکپارچگی پوست را حفظ می کنند.

سلول‌های بنیادی عصبی خود تجدید شونده و در سیستم عصبی مرکزی یافت می‌شود و می‌تواند سلول‌های عصبی، الیگودندروسیت‌ها و آستروسیت‌ها را ایجاد کند.

سلول‌های بنیادی مزانشیمی منشأ مزودرمی و غیر خونساز دارند و در چندین بافت از جمله BM، بافت چربی، خون محیطی و جفت وجود دارد. این دسته از سلول‌ها می‌توانند به استخوان، غضروف، و سلول‌های چربی و همچنین سلول‌هایی با ریشه اکتودرمی یا اندودرمی تمایز پیدا کند.

در اختلالات سیستم ایمنی، سلول‌های بنیادی خون‌ساز و سلول‌های بنیادی مزانشیمی به عنوان عاملی برای کاهش فعالیت بیماری استفاده می‌شود لازم به ذکر است که میزان موفقیت این سلول‌ها بسته به نوع بیماری و حتی بیمار متفاوت است. سلول‌های بنیادی خون‌ساز به دلیل پتانسیل ترمیم کنندگی، مدت‌هاست که جز درمان‌های  استاندارد بدخیمی‌های خونی است. علاوه بر این، از سلول های بنیادی خون سازدر سرطان‌های Solid (جامد) به عنوان پیش‌ساز سلول‌های ایمنی استفاه شده‌است که نتیجه آن کاهش تومور بوده‌است.

سلول­های بنیادی بندناف جنینی

دستیابی به سلول­های بنیادی گرفته شده از بندناف جنینی آسان است. بند ناف جنینی دو منبع غنی از سلول­های بنیادی را دارد. خون بند ناف و بافت پیوندی بند ناف که هر دو دارای سلول های بنیادی هستند. خون‌گیری از ورید بند ناف انجام می‌شود. تجربه نشان داده است در زایمان طبیعی، نمونه خون بندناف حجم بیشتر و تعداد سلول بیشتری نسبت به زایمان سزارین دارد. بلافاصله بعد از زایمان، بندناف از نوزاد جدا شده و توسط یک سوزن خون از بندناف و جفت جمع‌آوری و به کیسه‌های خون منتقل می‌شود.

سپس خون بند ناف نوزاد منجمد و در بانک نگهداری می‌شود تا چنانچه نوزاد در بزرگسالی مبتلا به بیماری­هایی نظیر سرطان خون شود از این سلول­ها به منظور انجام سلول درمانی استفاده می­شود. از نظر علمی نمونه خون بندناف فریز شده تا ۲۰ سال قابل نگهداری است، ولی آمارهای جهانی بهترین زمان استفاده از نمونه را در پنج سال اول بعد از فریز اعلام می‌کند.

در حال حاضر بیشترین استفاده از سلول‌های خون بندناف در بیماری‌هایی است که منشاء خونی دارند؛ از قبیل لوسمی‌های اطفال و نارسایی‌های خونی غیر بدخیم اطفال.

– سلول­های بنیادی همه توان: می‌توانند به هر شکلی از سلول‌ها تمایز پیدا کنند و حتی اندام بسازند. زمانی که تخمک بارور شده شروع به تقسیم شدن می‌کند، سلول‌های بنیادی همه توان را می‌توان یافت.

– سلول‌های بنیادی پرتوان: به تمام سلول‌های ضروری تمایز می‌یابند اما اندام کاملی را تشکیل نمی‌دهند. سلول‌های بنیادی پرتوان عموماً به‌عنوان سلول‌های بنیادی جنینی دیده می‌شوند که می‌توانند در سلول‌های توده‌ای داخلی بلاستوسیست‌ها یافت شوند.

– سلول‌های بنیادی چند توان: می‌تواند به چندین شکل محدود از سلول‌ها تمایز یابد. سلول‌های بنیادی چند توان را می توان به عنوان سلول‌های بنیادی بالغ در اندام های توسعه یافته بدن، جفت یا بند ناف و مغز استخوان یافت.

آیا همه روش‌های سلول درمانی موفق می‌شود؟

برخی از سلول درمانی‌ها سال هاست که با موفقیت مورد استفاده قرار می‌گیرند. قدیمی‌ترین نمونه پیوند مغز استخوان است که به طور معمول در پزشکی برای درمان موثر برخی از بیماری‌های خون و سیستم ایمنی مانند لوسمی، لنفوم و میلوما استفاده می‌شود. پیوند مغز استخوان حاوی سلول‌های بنیادی خون است که می‌توانند خون و سیستم ایمنی بدن را پس از پیوند به گیرنده دوباره پر کنند. این نوع درمان با سلول‌های بنیادی، دلیل مهمی برای استفاده از سلول درمانی برای درمان بیماران ارائه کرده است.

اخیراً از سلول‌های بنیادی چشم (سلول‌های بنیادی لیمبال) برای درمان آسیب‌های چشمی نیز استفاده شده است. در برخی موارد، سلول‌های بنیادی ابتدا با ژن درمانی اصلاح می‌شوند تا جهش ایجاد کننده بیماری را اصلاح کنند. هنگامی که جهش ایجاد کننده بیماری اصلاح شد، سلول‌ها به بیماران تحویل داده می‌شوند تا نواحی بیمار بدنشان را دوباره پر کنند. این به اصطلاح درمان ترکیبی سلول و ژن، امکان توسعه درمان‌هایی را برای اختلالات خونی، از جمله برخی از انواع لوسمی، لنفوم، نقص ایمنی ترکیبی شدید و بتا تالاسمی فراهم کرد.

کیت Alpha-Eye-PRP این کیت به منظور تهیه ی قطره های چشمی مبتنی بر پلاسمای غنی از فاکتور رشد یا PRGF توسعه یافته است. برای خرید کیت به سل تک بیوژن مراجعه کنید.

در افق برنامه‌های کاربردی، سلول درمانی کجا قرار دارد؟

توانایی تبدیل سلول‌های بنیادی انسانی به انواع سلول‌های تخصصی، مانند سلول‌های مغز، چشم یا پانکراس، فرصت‌هایی را برای توسعه درمان‌ها برای بسیاری از بیماری‌های دژنراتیو باز کرده است. به عنوان مثال، در حال حاضر چندین آزمایش بالینی برای درمان بیماری پارکینسون با استفاده از سلول‌های مغز مشتق از سلول‌های بنیادی پرتوان در حال انجام است.

بیماری پارکینسون به دلیل از دست دادن یک جمعیت سلولی خاص مغز که ماده شیمیایی دوپامین را تولید می‌کند، ایجاد می‌شود. از بین رفتن این سلول‌ها از ناحیه‌ای از مغز که ماده سیاه نام دارد منجر به اختلالات حرکتی، لرزش و سفتی عضلات می‌شود.

برای جایگزینی سلول‌های از دست رفته، دانشمندان در حال استخراج سلول‌های مغزی دوپامین از سلول‌های بنیادی پرتوان انسان هستند. سلول‌های مغز مشتق شده از سلول‌های بنیادی در حال حاضر در آزمایش‌های بالینی برای بررسی اینکه آیا آن‌ها علائم بیماری را ریشه کن می‌کنند، آزمایش می‌شوند.

به طور مشابه، دانشمندان در حال آزمایش استفاده از سلول‌های مشتق شده از سلول‌های بنیادی چشم برای درمان برخی از بیماری‌های نابینا مانند دژنراسیون ماکولای مرتبط با افزایش سن هستند.

خلاصه

برای اینکه درمان‌های سلولی به موفقیت بالینی دست یابند، مهم است که رویه‌های به خوبی تثبیت شده برای ایجاد انواع سلول‌های مورد نظر در مقادیر لازم وجود داشته باشد. همچنین باید اطمینان حاصل شود که سلول‌های پیوندی می‌توانند پس از پیوند به بیمار زنده بمانند و برای انجام وظایف خود در بدن ادغام شوند. سلول‌های پیوندی نباید بیش از حد تکثیر شوند، زیرا می‌تواند تومور در بیماران ایجاد کند. به همین دلیل است که قبل از اینکه درمان‌های سلولی در دسترس بیماران قرار گیرد، باید آزمایش‌های دقیقی انجام شود.