امروزه استفاده از پلاسمای غنی از پلاکت (PRP) در بسیاری از حوزه‌های پزشکی روایج یافته و محققین همواره در تلاش هستند تا مزایای بیشتری از این فراورده را کشف کرده و به‌کار گیرند.
با این وجود، فرآیند تولید پلاسمای غنی از پلاکت چندان هم ساده نیست. زنده ماندن و موثر بودن پلاکت تا حد زیادی به پروتکل مورد استفاده بستگی دارد و یک سانتریفیوژ PRP برای این فرآیند بسیار مهم است. در این مطلب قصد داریم به نکاتی مهم در مورد پلاسمای غنی از پلاکت بپردازیم با سل تک بیوژن همراه باشید.
پلاسمای غنی از پلاکت یا PRP چیست؟
خون همان پلاسمایی است که تعداد زیادی ذرات جامد از قبیل گلبول قرمز، گلبول سفید و پلاکت را در خود جای داده است. پلاکت بیشتر با کمک به انعقاد خون شهرت دارد. اما وظایف پلاکت تنها در این مورد خلاصه نمی شود. بلکه به واسطه داشتن پروتئین هایی تحت عنوان فاکتور رشد در بازسازی بافت ها و سلول های آسیب دیده نیز کمک می کند.
امکان رساندن پلاکت موجود در پلاسمای خون به ۵ برابر حد طبیعی وجود دارد. ماده تولیدی به این روش که پلاسمای غنی از پلاکت یا PRP نامیده می شود برای درمان بسیاری از بیماری ها مورد استفاده قرار می گیرد. به همین منظور ابتدا خون بیمار با سرنگ گرفته و به داخل سانتریفیوژ انتقال داده می شود. این دستگاه جداسازی پلاکت از سایر اجزای خون را برعهده دارد. ماده حاصله مجدد به بدن بیمار تزریق می شود تا به بازسازی بخش های مختلف کمک کند. این فرآیند با تحریک کلاژن سازی، افزایش جریان خون در ناحیه آسیب دیده و افزایش رشد و تکثیر سلول ها رخ می دهد.
پروتکل آماده‌سازی پلاسمای غنی از پلاکت
برای تهیه پلاسمای غنی از پلاکت، جداسازی پلاکت‌ها از انواع مختلف سلول‌های خونی اهمیت دارد.
این موضوع، پایه و اساس پروتکل آماده‌سازی PRP است. برای انجام این کار، پزشک باید یک نمونه خون از بیمار بگیرد.
این نمونه باید در لوله‌های حاوی ماده ضدانعقاد (مانند سدیم سیترات) جمع‌آوری شود.
پس از فرآیند سانتریفیوژکردن، گلبول‌های قرمز و گلبول‌های سفید به وضوح در انتهای لوله قرار می‌گیرند، در حالی که پلاسما در بالای ظرف شناور می‌شود.
ممکن است تصور کنید که از نظر فنی با استفاده از هر سانتریفیوژ و هر پروتکلی می‌توان پلاکت را از سایر سلول‌های خونی جدا نمود و به‌راحتی یک نمونه PRP به‌دست آورد. اما مسئله تنها جداسازی پلاکت‌ها نیست. بلکه باید پلاسمایی ایجاد کرد که در آن پلاکت‌ها آسیب ندیده و غلظت پلاکت در پلاسما بالا باشد.
در حالت ایده‌آل، کنسانتره پلاکتی برای PRP باید بین 5 تا 7 برابر غلظت متوسط پلاکتی باشد. به این منظور از روش‌های مختلفی استفاده می‌شود که رایج‌ترین آن‌ها عبارتند از:
تکنیک جداسازی با ژل (Gel Separator)
تکنیک جداسازی با ژل یکی از ساده‌ترین راه‌ها برای جداسازی پلاسما از RBC و WBC است. در این روش، یک لوله با یک ماده ژل مانند پر می‌شود. سانتریفیوژ کردن خون در یک لوله پر از ژل باعث می‌شود پلاکت به سمت ژل برود و طبق فرآیند اسمز، پلاکت از گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز جدا می‌شود.
تکنیک جداسازی با ژل به طور موثری پلاکت را از سلول‌های خونی جدا می‌کند، اما یک نقطه ضعف این سیستم این است که می‌تواند منجر به پلاسمای ضعیف پلاکتی شود. به این معنی که پلاسما غلظت پلاکت پایینی دارد. در این روش معمولاً پس از سانتریفیوژ کردن، غلظت پلاکت موجود در پلاسما 1 تا 5/1 برابر میزان عادی خواهد بود.
تکنیک بافی کوت (Buffy coat)
بافی کوت یک لایه از گلبول‌های سفید و پلاکت‌هایی است که پس از سانتریفیوژ کردن خون در وسط لوله ایجاد می‌شوند.
برای انجام این کار، لوله آزمایش حاوی نمونه خون در دستگاه سانتریفیوژ با سرعت بسیار بالایی چرخانده می‌شود. بالاترین لایه خون حاوی پلاسما است و مخلوطی از پلاکت‌ها و گلبول‌های سفید و گلبول‌های قرمز در پایین لایه پلاسما قرار دارد.
این سیستم بهترین غلظت پلاکتی را به شما می‌دهد که بین 5 تا 7 برابر غلظت عادی پلاکت در خون است. توجه داشته باشید که قبل از انجام تزریق PRP، باید بافی کوت را از RBC جدا کنید بدون اینکه آن را آلوده کنید.
بافی کوت با چرخش دوبل (Buffy coat with a double spin)
دوبل کردن فرایند سانتریفیوژ نمونه خون، فاکتور غلظت پلاکتی آن را افزایش می‌دهد. این فرآیند می‌تواند گلبول‌های قرمز را به طور کامل حذف کند. بنابراین غلظت پلاکت‌ها حتی بیشتر می‌شود.
فاکتورهای موثر بر پروتکل آماده‌سازی پلاسمای غنی از پلاکت
سانتریفیوژ کردن خون یک فرآیند مهم در آماده سازی PRP است و باید به طور موثر انجام شود تا فاکتورهای رشد ضروری، از بین نروند. بنابراین انتخاب یک سانتریفیوژ مناسب از اهمیت زیادی برخوردار است.
اما سانتریفیوژ تنها عامل موثر در تهیه پلاسمای غنی از پلاکت نیست. بلکه پروتکل آماده‌سازی PRP، به متغیرهایی دیگری نیز بستگی دارد که در ادامه به مرور آن‌ها خواهیم پرداخت.
۱. پروتکل سانتریفیوژ کردن
یکی از نکات مهم در پروتکل آماده سازی PRP توجه به نحوه سانتریفیوژ کردن نمونه است. در تهیه PRP دو نوع پروتکل سانتریفیوژ کردن بسیار متداول است.
- سیستم تک چرخش (single spin)
- سیستم دبل چرخش (double spin)
در روش جداسازی با ژل، از تکنیک تک چرخش استفاده می‌شود که در آن فرآیند اسمز، سدی ایجاد می‌کند تا سلول‌های خون و پلاسما از یکدیگر جدا شوند.
اما در پروتکل دبل چرخش، RBC،WBC و پلاسما از یکدیگر جدا می‌شوند و در مرحله دوم، چرخش نرم‌تری انجام می‌شود که بیشتر اجزای خون را طبقه‌بندی کرده و غلظت پلاکت را غنی می‌کند.
۲. زمان سانتریفیوژ
در پروتکل آماده سازی PRP نمونه خون اغلب به مدت 10 دقیقه سانتریفیوژ می‌شود.
در یک کارآزمایی، محققین مدت زمان‌های مختلفی را برای دست‌یابی به PRP آزمایش کردند. طبق نتایج این مطالعه، نمونه‌هایی که به مدت 6 دقیقه سانتریفیوژ شدند نتایج غلظت نسبتاً کمتری نسبت به محصولاتی که به مدت 10 دقیقه فرآوری شده بودند داشتند. به این ترتیب می‌توان نتیجه گرفت که کنترل مدت زمان سانتریفیوژ می‌تواند بر غلظت و بازیابی پلاکتی تأثیر بگذارد.
۳. دما و سرعت سانتریفیوژ
سرعت چرخش یکی از مهم‌ترین عوامل موثر در آماده‌سازی PRP است و بر روند تقسیم اجزای خون نیز تأثیر می‌گذارد. سرعت سانتریفیوژ اغلب بر حسب دور در دقیقه (rpm) اندازه گیری می‌شود. کم بودن بیش از اندازه‌ی سرعت چرخش می‌تواند باعث جدا نشدن اجزای خون شود.
در مقابل چرخاندن خون با سرعت بالا می‌تواند باعث ایجاد اصطکاک و افزایش دمای نمونه شود. این احتمال وجود دارد که نمونه پلاکت غلیظ در صورت افزایش دما، زودتر از زمان مورد نظر وارد فاز فعال‍سازی شود و هنگام استفاده، دیگر کاربرد موثری نداشته باشد.
به‌طور متوسط، نمونه‌های خون برای تهیه PRP با سرعت RPM 3400 سانتریفیوژ می‌شوند، مگر اینکه پروتکل‌های آزمایشگاه، سرعت دیگری را توصیه کرده باشند.
همچنین مطالعات نشان می‌دهد که خنک کردن پلاکت‌ها در دمای 12-16 درجه سانتی‌گراد به بازیابی بیشتر پلاکت‌ها کمک کرده و کارایی آن را حفظ می‌کند.
عملکرد پلاسمای غنی از پلاکت چگونه است؟
اگرچه نحوه عملکرد PRP دقیقا مشخص نیست، اما مطالعات آزمایشگاهی نشان داده‌اند که افزایش غلظت فاکتورهای رشد در PRP به خودی خود می‌تواند روند بهبودی را تسریع کند. برای سرعت بخشیدن به بهبودی، محل آسیب‌دیدگی با داروی PRP درمان می‌شود. این کار را می‌توان به یکی از دو روش زیر انجام داد:
- PRP را می‌توان با دقت به ناحیه آسیب‌دیده تزریق کرد. به عنوان مثال، در تاندونیت آشیل، مشکلی که معمولا در دونده‌ها و تنیس‌بازان دیده می‌شود، بافت پاشنه پا ممکن است متورم، ملتهب و دردناک شود. ترکیب PRP و بی‌حس‌کننده موضعی را می‌توان مستقیما به این بافت ملتهب تزریق کرد. پس از آن، ممکن است در یکی دو هفته اول، درد در ناحیه تزریق افزایش یابد و شاید چند هفته طول بکشد تا بیمارْ اثر درمان را احساس کند
- از PRP می‌توان برای تسریع بهبودی بعد از جراحی در بعضی از آسیب‌ها استفاده کرد. به عنوان مثال، ورزشکاری که بافت پاشنه‌اش کامل پاره شده ممکن است برای ترمیم تاندون نیاز به جراحی داشته باشد. بهبود تاندون پاره‌شده را می‌توان با درمان ناحیه آسیب‌دیده با PRP در حین جراحی تسریع کرد. این عمل، با آماده‌سازی PRP به روشی خاص انجام می‌شود؛ به این ترتیب که در واقع PRP به بافت‌های پاره‌شده بخیه می‌خورد.
اقدامات احتیاطی قبل از تزریق پلاسمای غنی از پلاکت
طبق توصیه پزشکان، مصرف برخی داروها قبل از انجام تزریق پی آر پی منع می شود و لازم است بیمار کلیه اطلاعات راجع به داروهای مصرفی را به طور کامل در اختیار پزشک مربوطه قرار دهد.
برخی توصیه ها در رابطه با مصرف دارو عبارت است از:
- عدم استفاده از داروهای کورتون ۲ الی ۳ هفته قبل از تزریق،
- عدم استفاده از داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی نظیر ایبوپروفن، ناپروکسن و یا آسپرین و یا داروهای آرتروز مثل Celebrex یک هفته قبل از تزریق،
- عدم استفاده از داروهای ضد انعقاد ۵ روز قبل تزریق
“تمامی موارد باید با مشورت و تحت نظر پزشک متخصص کلینیک ساعی باشد. “
علاوه بر این به افراد توصیه می شود یک الی دو روز قبل از مراجعه جهت پلاکت درمانی، مصرف مایعات خود را تا حد زیادی بالا ببرند.
نکات مراقبتی مهم بعد از تزریق پلاسمای غنی از پلاکت
از لایه برداری کردن پوست خودداری کنید !
بعد از تزریق پی آر پی ، استفاده از هر نوع محصول لایه بردار ممنوع می باشد؛ چرا که مواد شیمیایی موجود در این محصولات منجر به بروز برخی عارضه ها در ناحیه پوستی مورد نظر خواهد شد.
از ماساژ دادن ناحیه تزریق پرهیز کنید !
در روزهای ابتدایی مراقبت های بعد از پی آر پی باید از ماساژ یا فشار دادن نواحی تزریق PRP خودداری نمایید؛ زیرا هرگونه فشار به این نواحی می تواند تاثیرات پی آر پی را از بین ببرد.
از انجام ورزش های سنگین پرهیز نمایید !
برای از بین نرفتن تاثیرات پی آر پی و همچنین تاثیرگذاری بیشتر توصیه می شود در مراقبت های بعد از PRP از انجام فعالیت های سنگین و ورزش کردن در روزهای اولیه بعد از درمان خودداری نمایید.
از مصرف داروهای ضد التهاب خودداری کنید !
پرهیز از مصرف برخی داروها در مراقبت های بعد از پی آر پی از اهمیت بالایی برخوردار است ؛ به همین دلیل توصیه می شود اگر داروی خاصی مصرف می کنید، حتما این موضوع را به اطلاع پزشک خود برسانید؛ داروهای ضد التهاب و داروهای رقیق کننده خون از جمله داروهایی هستند که مصرف آن ها دو هفته قبل و بعد از PRP توصیه نمی شود.
پرهیز از قرار گرفتن در برابر نور خورشید !
از آنجایی که تزریق پی آر پی، حساسیت های پوست را به ویژه در روزهای نخستین بعد از درمان افزایش می دهد، توصیه می شود در مراقبت های بعد از PRP از قرار گرفتن در برابر تابش نور مستقیم خورشید ، خودداری شود.
استفاده از پمادهای تسکین دهنده !
معمولا به منظور افزایش تاثیرگذاری و همچنین تسکین درد و التهاب ناشی از تزریق PRP داروهایی توسط پزشک تجویز می شود، از این رو به بیماران توصیه می شود در دوره نقاهت خود از دارو و پمادهای تجویز شده به موقع و به صورت مرتب استفاده نمایند.
استفاده از لوازم شخصی !
بعد از تزریق پی آر پی در تهران، توصیه می شود برای جلوگیری از بروز عفونت و حساسیت های پوستی حتما از لوازم شخصی خود استفاده نمایید و آن را به صورت مرتب ضد عفونی کرده و بشویید.
