کاربرد سلول درمانی

کاربرد سلول درمانی : ممکن است تابه‌حال چیزهایی درباره سلول‌های بنیادی و استفاده از آن در علم پزشکی روز شنیده باشید. اما بیرون از دنیای تازه‌های خبری علم و فناوری استفاده از این سلول برای درمان بیماری‌ها چه اندازه واقعیت دارد؟ پزشکان متخصص چگونه و در چه مواردی سراغ این روش درمانی می‌روند؟ در این مقاله از سل تک بیوژن درباره کاربرد سلول‌های بنیادی در درمان و چشم‌انداز تحقیقاتی و عملی آن بحث می‌کنیم.

سلول بنیادی چیست؟

سلول‌‌های بنیادی‌ مواد خام بدن هستند؛ به این معنی که در تولید سایر سلول‌ها با عملکرد تخصصی نقش دارند. تحت شرایط مناسب در بدن یا آزمایشگاه، این سلول‌ها تقسیم می‌شوند و سلول‌های دیگری به نام سلول‌های دختر را تشکیل می‌دهند. سلول‌های دختر به سلول‌های بنیادی جدید یا سلول‌های تخصصی (تمایز یافته) با عملکرد خاص مانند سلول‌های خونی، سلول‌های مغزی، سلول‌های ماهیچه‌ای قلب یا سلول‌های استخوانی تبدیل می‌شوند. در بدن هیچ سلول دیگری به جز سلول بنیادی توانایی تولید انواع سلول‌های جدید را ندارد.

انواع سلول بنیادی

سلول‌‌های بنیادی‌ انواع مختلفی دارند که عبارت‌اند از:

۱. سلول بنیادی جنینی

این سلول‌ها از جنین‌های سه تا پنج روزه به دست می‌آیند. در این مرحله، جنین بلاستوسیست نامیده می‌شود و حدود ۱۵۰ سلول دارد. سلول‌های بنیادی جنینی پرتوان هستند؛ به این معنی که می‌توانند به سلول‌‌های بنیادی‌ بیشتری تقسیم شوند یا سایر سلول‌های بدن را تولید کنند. به همین دلیل، می‌توان از آن‌ها برای بازسازی یا ترمیم بافت‌ها و اندام‌های بیمار استفاده کرد.

۲. سلول بنیادی بالغ

این سلول‌ها به تعداد کم در اکثر بافت‌های بالغ یافت می‌شوند. به عنوان مثال، می‌توان به سلول بنیادی بافت چربی یا مغز استخوان اشاره کرد. تفاوت سلول بنیادی جنینی و بالغ در این است که سلول‌های بنیادی بالغ توانایی کمتری در ایجاد سلول‌های مختلف بدن دارند.

تا همین اواخر، محققان فکر می‌کردند که سلول‌‌های‌ بنیادی‌ بالغ فقط می‌توانند دسته‌ای از سلول‌های مشابه را ایجاد کنند. به عنوان مثال، سلول بنیادی مغز استخوان فقط توانایی تولید سلول‌های خونی را دارد. با این حال، شواهد جدید نشان می‌دهد که این سلول‌ها ممکن است قادر به ایجاد انواع مختلفی از سلول‌ها باشند. به عنوان مثال، سلول‌‌‌ بنیادی‌‌ مغز استخوان احتمالا می‌توانند سلول‌های استخوان یا ماهیچه‌ قلب را تولید کنند. این یافته باعث شده است که محققان آزمایش سلول‌های بنیادی بالغ را روی افراد مبتلا به بیماری‌های عصبی یا قلبی شروع کنند.

۳. سلول‌های بالغ تغییر یافته که خواص سلول‌های بنیادی جنینی را دارند

دانشمندان با استفاده از برنامه‌ریزی مجدد ژنتیکی موفق شده‌اند سلول‌های بالغ عادی را به Stem cell تبدیل کنند. در حقیقت، محققان با تغییر ژن‌های سلول‌های بالغ، آن‌ها را به گونه‌ای برنامه‌ریزی می‌کنند که مشابه سلول‌های بنیادی جنینی عمل کنند.

این تکنیک جدید ممکن است امکان استفاده از سلول‌های دستکاری‌شده را به جای سلول‌های بنیادی جنینی فراهم کند و جلوی پس زدن  سلول‌‌های بنیادی‌‌ جدید را توسط سیستم ایمنی بگیرد. با این حال، دانشمندان هنوز نمی‌دانند که آیا استفاده از سلول‌های بالغ دستکاری‌شده روی انسان اثر نامطلوب دارد یا خیر.

محققان توانسته‌اند سلول‌های بافت همبند را بگیرند و آن‌ها را برای تبدیل شدن به سلول‌های عملکردی قلب برنامه‌ریزی کنند. در مطالعات حیوانی، استفاده از سلول‌های قلبی جدید در حیوانات مبتلا به نارسایی قلبی با بهبود عملکرد قلب و افزایش بقا همراه بوده است.

۴. سلول‌های بنیادی پری‌ناتال

محققان سلول‌‌های‌ بنیادی‌ را در مایع آمنیوتیک و خون بند ناف کشف کرده‌اند. این سلول‌ها توانایی تبدیل شدن به سلول‌های تخصصی را دارند. مایع آمنیوتیک در کیسه اطراف جنین قرار دارد و از آن محافظت می‌کند.

چرا سلول بنیادی ارزشمند است؟

محققان برای درک چگونگی ایجاد بیماری و شرایط بروز آن نیاز به مطالعه سلول‌های بالغ بافت‌های گوناگون بدن دارند. بررسی و تحقیق روی سلول‌های بنیادی این امکان را فراهم می‌کند.

علاوه‌براین در پیوند بافت و پزشکی بازساختی از آن‌ها برای جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده استفاده می‌شود. صرف نظر از منشا سلول بنیادی در هر بافتی که قرار داده شوند می‌توانند به سلول‌های تخصصی پیرامون خود تبدیل گردند. پس کار بازسازی و ترمیم بافت‌های در حال تخریب را انجام دهند.

براین اساس پزشکان معتقدند می‌توان با استفاده از یاخته‌های بنیادی بیماری‌هایی مانند دیابت نوع یک، آلزایمر، پارکینسون، آسیب‌های نخاعی، بیماری‌های قلبی، سکته مغزی، سرطان و آرتروز را درمان کرد.

کاربرد سلول درمانی

محققان امیدوارند که تحقیق روی سلول‌‌‌ بنیادی‌ بتواند به موارد زیر کمک کند:

۱. درک نحوه بروز بیماری‌ها از کاربرد سلول درمانی

با مشاهده سلول‌‌های بنیادی‌ای که در استخوان‌ها، عضله قلب، اعصاب و سایر اندام‌ها و بافت‌ها بالغ می‌شوند، محققان می‌توانند نحوه ایجاد بیماری‌های مختلف را بهتر درک کنند.

۲. تولید سلول‌های سالم برای جایگزینی سلول‌های آسیب‌دیده از کاربرد سلول درمانی

سلول‌‌های بنیادی‌‌ به سلول‌های خاصی تبدیل می‌شوند که می‌توانند برای بازسازی و ترمیم بافت‌هایی که تحت تاثیر بیماری قرار گرفته‌اند یا آسیب دیده‌اند، استفاده شوند. از بیماری های قابل درمان با سلول های بنیادی می‌توان به آسیب‌های نخاعی، دیابت نوع یک، بیماری پارکینسون، اسکلروز جانبی آمیوتروفیک، بیماری آلزایمر، بیماری قلبی، سکته مغزی، سوختگی، سرطان و آرتروز اشاره کرد.

علاوه بر این، به نظر می‌رسد که سلول‌‌های‌ بنیادی‌‌ ممکن است پتانسیل رشد برای تبدیل شدن به بافت جدید و استفاده در پزشکی بازساختی (ترمیم یا جایگزینی بافت‌های آسیب‌دیده) یا پیوند را داشته باشند.

۳. بررسی اثربخشی و ایمنی داروهای جدید از کاربرد سلول درمانی

قبل از مصرف هر گونه داروی جدید توسط بیماران، محققان می‌توانند از بعضی از Stem cells برای آزمایش ایمنی و کیفیت دارو استفاده کنند. برای اینکه آزمایش داروهای جدید دقیق باشد، سلول‌ها باید به گونه‌ای برنامه‌ریزی شوند که ویژگی‌های سلول‌های مورد هدف دارو را کسب کنند. به عنوان مثال، می‌توان با تولید سلول‌های عصبی تاثیر یک داروی جدید را برای درمان بیماری‌های عصبی بررسی کرد.